tussen de stappen door:

Een blik op de weg

(Een korte beschouwing bij mijn beeldend werk)

Wat me al sinds heel lang bezighoudt is het ontstaan van leven op aarde. Het begon – zoals ik al eerder beschreef - met mijn bezoek aan de E55, waar ik vol verbazing keek naar een soort grote reageerbuizen met daarin de ontwikkeling van kristallen en andere merkwaardige vormen, die zomaar uit stukken steen groeiden. Ik hield er ook van om dingen uit elkaar te halen om te zien hoe het werkte. Kapotte wekkers en zo. Die opstelling op de E55, waar je kon zien dat uit dode materie iets groeide heb ik nooit vergeten. Ik dacht alleen dat ik de enige was die op het rare idee kwam om daar het begin van leven in te zien.

    Heel veel later, in de jaren 80 vond ik in een boek dat mij meer vertelde over het begin van leven op onze planeet. De titel van dat boek was Gaia en het was geschreven door James Lovelock, 1979). Het maakte me zo enthousiast dat ik het twee keer uitleende en niet durfde terugvragen. Lovelock beschrijft een interessante hypothese over de aarde, die hij naar de Griekse godin, Gaia noemt. Volgens hem is zij één groot organisme waar alles wat er leeft elkaar in leven houdt en elkaar nodig heeft. Hij vertelt heel boeiend hoe hij als wetenschapper tot die ideeën is gekomen en hoeveel moeite het heeft gekost om ze in zijn kringen bespreekbaar te maken. Het is soms moeilijk om je voor te stellen dat de werkelijkheid anders in elkaar zit dan we al eeuwenlang geloven. Dat geldt voor bijna iedereen.

    Onlangs las ik van Olga Tokarczuk De tedere verteller (2023). In essentie behandelt zij hetzelfde thema, maar dan gezien vanuit de wereld van verhalen, vanuit de literatuur. Ook zij benadrukt de samenhang van alles wat op aarde aanwezig is en dus een relatie met elkaar heeft. Het is een bundel essays waaronder de rede die ze uitsprak bij het ontvangen van de Nobelprijs voor literatuur in 2019. De ideeën die zij over het verschijnsel leven laat zien vullen die van Lovelock aardig aan. Nog meer dan Lovelock benadrukt zij de waarde van het ecologisch systeem.

    En daarna las ik nog een, meer wetenschappelijk opgezet boek van James Bridle, Manieren van zijn, voorbij de menselijke intelligentie (2023). Het beschrijft het leven op aarde vanuit verschillende takken van wetenschap, veelal gerelateerd aan oude verhalen. Het boek is lastiger te lezen dan het boek van Tocarczuk. In het verhaal van Bridle komen nogal veel verschillende wetenschappelijke disciplines in voor en niet iedereen is ingevoerd in de biochemie en kwantumfysica of is bekend met de historie van verre landen in Afrika of Azië. Ook ik niet, maar via Wikipedia kun je altijd iets nazoeken om toch nog een idee te krijgen. Leerzame lectuur dus.

    Ondanks de gevaren die ze zien, besluiten de auteurs toch met een zeker optimisme. Ze vertrouwen vooral op de wijsheid van Gaia. En alle drie wijzen ze op het belang van het vertellen van verhalen die ons bewustzijn stimuleren.

    Waarom ik dit hier (in veel te grote stappen) vertel is omdat ik het prachtig vind hoe zelfs de harde, zakelijke wetenschap bijdraagt aan een bewustwording van wat wij in wezen zijn: een onderdeel van een levend organisme dat zichzelf in stand houdt en daarin veel wijzer is dan wij ook maar kunnen vermoeden. Kennis is maar een deel van de werkelijkheid. Die laat zien hoe verfijnd dat hele organisme zichzelf onderhoudt en in stand houdt. Geen enkele soort is daartoe alleen in staat. We hebben alle levende wezens nodig om ons leven te beschermen.

     A.I. kan helpen daarover te communiceren, maar kan ook een gevaar betekenen. Het zou zomaar alles kunnen verwoesten wat in drie miljard jaar is gegroeid. We zijn niet op aarde om geld te verdienen, wel om (een beetje) gelukkig te worden. Het blijft zoeken naar een balans. Hebben we het evenwicht al te veel verstoord en gaat Gaia daar een stokje voor steken?

    Dit is wat mij bezighoudt, niet alleen in boeken, maar zeker ook in mijn beeldend werk. Vooral de allereerste vormen van leven, de bouwstenen van het leven.